5 Ağustos 1920-Pozantı Kongresi

Adanalı Gazeteci Ahmet Remzi Yüreğir, Batı Kilikya Komutanı Sinan Tekelioğlu ve arkadaşları; Çukurova-Adana'yı işgal eden Fransızlara karşı, halkı örgütlemek amacıyla; Pozantı'nın Belemedik, Durak, Karaisalı ve Kelebek tren istasyonlarında ve eski vagonlarda, gizlice "Yeni Adana Gazetesi"ni basıp dağıttılar. Karboğazı Baskını ardından; "İstiklalsiz din-iman olmaz" diyen Müftü Mehmet Bahaettin Efendi, Ulukışla Kuvayı Milliye Müfreze Komutanı Şevki Alpagut ve "Nerede bacası tüten Yörük çadırı varsa, oraya düşman asla ayak basamaz" diyen Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın bizzat katıldığı; 5 Ağustos 1920-Pozantı Kongresi'ni örgütleyip, utkuyu müjdelediler (1918-1923). 
(Kaynak: Dursun Özden, Pozantı Kongresi-Çukurova Kuvayı Milliye Müfrezeleri, Altın Koza Yayınları, Adana-2025).

Konusu ve İçeriği:
Mustafa Kemal Paşa önderliğinde, Toros Dağları ve Çukurova'da Milli Mücadele'nin kritik aşamalarından biri olan, Pozantı Kongresi, bu eserle tarihin tozlu raflarından gün ışığına çıkıyor. Dursun Özden’in 40. kitabında, Çukurova’da Milli Mücadele döneme ait orijinal fotoğraflar, haritalar, resmi belgeler, telgraflar ve tanıklıklarla desteklediği çarpıcı anlatısını, “Bolkar Çığlığı” adıyla da somutlaştırıyor. 

Kitap;
Kara trenle Ulukışla üzeri Pozantı'ya gelen Mustafa Kemal Paşa’nın katıldığı kongrenin organizasyonu, “Çukurova Kuvayi Milliye Müfrezeleri” adlı bu eser; özellikle Kılavuz Yörük Hatice gibi vatansever kadınların da yer aldığı yerel direnişleri ve “Karboğazı Baskını” gibi operasyonlar sonucu; 44 kişilik Yörük Kuvayı Milliye Neferinin, 630 kişilik Fransız Taburunu, komutanı Mesnil ile birlikte nasıl teslim aldıklarının sırrı;  bizzat Mustafa Kemal Paşa’nın katıldığı 5 Ağustos 1920’de toplanan Pozantı Kongresi’nin bölgedeki yerel yönetim ve sandıkla yapılan ilk seçim nedeniyle, Ulusal Direniş ve demokratik yapılanmaya etkileri, Ankara Hükümetiyle doğrudan koordinasyonun öncü sembollerinden biri olarak, Adana’nın Fransızlar tarafından işgal edilmesi nedeniyle, Pozantı’nın vilayet merkezine dönüşüm süreci yanı sıra; Ulukışla, Pozantı, Adana, Tarsus, Mersin, Mut ve Taşucu Bölgesi dahil, Toroslar ve Çukurova’da Milli Mücadele'nin bilinmeyen yönleri gibi başlıkları titizlikle ele alınıyor. Özellikle Coğrafyacı misyoner-casus gezginlerin Çukurova raporu, Pozantı Kongresi Kararları, Anti emperyalist direnişin ve ulusal utkunun ilk müjdesi olmuştur… Ve Mustafa Kemal Paşa’nın şu özlü sözü çok anlamlıdır: “Nerede bir bacası tüten Türkmen çadırı varsa, bu topraklara düşman asla ayak basamaz…”

Neden Okumalısınız?
Türkiye’nin güney cephesinde, Milli Mücadele'nin görünmeyen kahramanlarına ve yerel direniş dinamiklerine ışık tutuyor. Arşivsel zenginlik (Kitap içinde çok özel belgeler, fotoğraf, harita, Lozan ve Mübadele Anlaşması, Adana’da Halkevi konuşması yapan Atatürk’ün Tarsus Gençliğine Hitabesi, Tarsus’ta Fransız askerleri tarafından kurşuna dizilen Kuvvacı Molla Kerim Ağıdı yankısı ve bölgede halkı örgütleyen Yeni Adana Gazetesi, Azerbaycan ve Sovyetler Birliği yardımları, Atatürk–Lenin mektupları gibi) sayesinde akademik ve tarih meraklılarına hitap ediyor. “İstiklalsiz Din Olmaz” diyen Ulukışla Müftüsü Mehmet Bahattin Efendi ve Ulukışla Kuvvayı Milliye Müfreze Komutanı Şevki Alpagut’un anıları, “Bolkar Çığlığı” alt başlığı, Çukurova’da yankılanan ilk direniş çığlıklarını tarih sahnesine taşıyor.

Hedef Kitlesi:
Yerel ve ulusal yakınçağ tarih meraklıları, akademisyenler, Milli Mücadele çalışmaları öğrencileri, Çukurova bölgesine ilgi duyan okurlar ve Türkiye tarihinin yerel destanlarını öğrenmek isteyen herkes için bir başucu kitabı…

Sonuç:
Araştırmacı yazar, belgeselci Dursun Özden’in uzun araştırması sonucu kaleme aldığı bu kapsamlı çalışma;  Genel Kurmay Arşivi başta olmak üzere, genel ve yerel kaynakların araştırılması ve deşifre edilmesi sonusu, “unutulan” bir dönemi işleyişi, toplumsal katılımı, coğrafi, jeopolitik, stratejik, güvenlik ve siyasal sonuçlarıyla yeniden güncelliyor. Sadece tarih değil, aynı zamanda bir topluluğun-ulusun “küçük büyük” çığlığını anlamak isteyen herkes için başucu kitabı niteliğinde…

Dursun ÖZDEN’in “5 Ağustos 1920 Pozantı Kongresi-Çukurova Kuvayı Milliye Müfrezeleri” adlı bu yeni kitabı; sadece tarihsel bir anlatı ve belge değil, aynı zamanda bir ulusun-bölgesel direnişin hafıza haritasıdır…

KISA ANALİZ

1.    Kongrenin Tarihsel Bağlamı:
Kitap, 1920 yılında Fransız işgali altındaki Çukurova’da düzenlenen ve Mustafa Kemal Paşa’nın da katıldığı Pozantı Kongresi’ni detaylıca işler. Kongre, TBMM’nin açılışından sonra toplanan ilk ve tek bölgesel kongredir ve Milli Mücadele’nin halkla doğrudan buluştuğu nadir örneklerdendir.

2. Çukurova’nın Direniş Coğrafyası:
Yazar, sadece Pozantı değil, Karaisalı, Tarsus, Ulukışla, Osmaniye ve Toroslar'daki müfrezelerin örgütlenmesini, mücadelesini ve Anadolu’nun güney cephesinde yaşananları belgelerle gözler önüne serer.

3. Kadınların Rolü:
Özellikle Toros Yörüğü kadınlarının hem lojistik hem aktif direnişte oynadığı rol, kitapta dramatik ve çarpıcı bir biçimde işleniyor. “Anadolu’nun isimsiz kahramanları” olarak öne çıkıyorlar.

4. Karboğazı Baskını ve Pozantı Kongresi:
Yerel direnişin simgesi hâline gelen bu iki önemli askeri hareket, kitabın aksiyon ve taktik analiz bakımından en dikkat çeken kısımlarından.

5. Arşiv Zenginliği ve Görsel Malzeme:
Kitapta döneme ait 500’e yakın belge, fotoğraf, harita ve telgraf yer almakta. Ayrıca, Lenin – Mustafa Kemal Paşa yazışmaları ve Rus-Azerbaycan arşivlerinden belgeler de bulunuyor.

ALINTILARLA ANLATIM

“Pozantı, sadece coğrafi bir durak değil; Anadolu’nun bağımsızlık iradesinin ilk çığlığıdır.”
“Yokuş yukarı sürülen kara saban gibi… Toroslar’ın yükünü halk çekti, destanını yine halk yazdı.”
“Bir dağın eteğinde kongre toplayanlar, bir milletin kaderini orada çizdi.”

BELGİ ÖNERİLERİ
“Çukurova’dan yükselen çığlık: Pozantı Kongresi”
“İstiklalsiz din—iman olmaz”
“Unutulan değil, unutturulan bir direnişin belgesi…”
“Toroslar’ın sessiz kahramanlarına bir saygı duruşu”
“Milli Mücadele’nin gölgede kalmış yüzü: Güney Cephesi”
“Her belgesiyle yeniden yazılan bir destan: Bolkar Çığlığı”
“Atatürkiye, yeniden!”

Eser Sahibi-Yazar: Dursun Özden (Araştırmacı Gezi Yazarı, Belgeselci, Şair)
Türü: Tarih / Milli Mücadele Araştırması.
Sayfa Sayısı: 450 sayfa. 1.hamur, renkli kuşe baskı, karton kapak, mat selefonlu.
Yayınevi: Altın Koza Yayınları, Adana-2025. (*)
ISBN 978-605-4712-60-1